Na Mwandishi: Ahazi Gwanyamiye
1. UTANGULIZI
Kahawa
ni mojawapo ya mazao ya biashara yanayochangia pato la taifa na kipato
kwa wakulima. Zao hili linahitaji uangalizi wa hali ya juu kuanzia
maandalizi ya shamba hadi kuvuna na kuuza. Kuna aina mbili kuu za
kahawa:
Arabika: Hustawi maeneo yenye mwinuko wa mita 900 - 2,000, joto la 15°C - 24°C, na ina ladha laini.
Robusta: Hustawi chini ya mita 900, joto la 24°C - 30°C, na ina kiwango cha juu cha kafeini.
Kilimo cha kahawa kinahitaji utunzaji mzuri wa mazingira ili kudumisha ubora na uzalishaji.
2. MAZINGIRA BORA YA KULIMA KAHWA
Kahawa inahitaji mazingira maalum ili kutoa mavuno bora:
Hali ya hewa: Joto la wastani 15°C - 30°C na mvua ya 1,000 - 2,000mm kwa mwaka.
Udongo: Unapaswa kuwa wenye rutuba, usiotuamisha maji, pH 5.5 - 6.5.
Mwinuko: Arabika hustawi zaidi kwenye maeneo ya milima, Robusta kwenye maeneo ya tambarare.
Mwangaza: Kahawa inahitaji mwanga wa jua kwa asilimia 60 - 70%, hivyo miti ya kivuli inapendekezwa.
3. UANDAAJI WA SHAMBA
Kuchagua eneo bora: Eneo liwe na udongo wenye rutuba na mifereji ya maji.
Kulima na kuandaa mashimo:
Mashimo yawe na ukubwa wa 60cm x 60cm x 60cm.
Weka mboji au samadi ndani ya shimo wiki mbili kabla ya kupanda.
Kupanda miti ya kivuli: Kama Grevillea au Albizia ili kulinda miche kutokana na jua kali.
4. UCHAGUZI WA MBEGU BORA
Tumia mbegu bora kutoka TACRI au vituo vya utafiti wa kilimo.
Chagua mbegu zinazostahimili magonjwa na kutoa mavuno mengi.
Mbegu bora zinaweza kupandwa moja kwa moja au kulelewa kwenye vitalu kabla ya kuhamishia shambani.
5. UPANDAJI WA MICHE
Miche ipandwe inapofikia urefu wa 20 - 30cm.
Nafasi kati ya miche ni 2.5 - 3m kati ya mistari, 2 - 2.5m kati ya miche.
Hakikisha mizizi inashuka moja kwa moja bila kukunjika.
Panda wakati wa mvua au tumia umwagiliaji mdogo kwa maeneo yenye ukame.
6. MATUNZO YA KAHWA
Kupalilia: Fanya mara 3 - 4 kwa mwaka.
Mbolea:
Samadi au mboji kila msimu wa mvua.
Mbolea ya viwandani kama CAN na NPK mara mbili kwa mwaka.
Umwagiliaji: Umwagilie hasa wakati wa kiangazi ili miche isikauke.
Kupogoa matawi: Ondoa matawi yaliyokauka na dhaifu ili kuimarisha ukuaji.
7. MAGONJWA NA WADUDU WAHARIBIFU
Roya
ya Kahawa: Inasababisha madoa ya rangi ya machungwa kwenye majani.
Tiba: Tumia dawa za kuzuia fangasi kama Copper Oxychloride.
Berry Borer: Wadudu wanaoingia kwenye mbegu. Udhibiti: Vuna kwa wakati na tumia mitego maalum.
Kutu ya Kahawa: Husababisha kahawa kunyauka mapema. Tumia dawa za kuzuia fangasi kama Mancozeb.
8. UVUNAJI WA KAHWA
Kahawa huvunwa miezi 8 - 9 baada ya maua kuchanua.
Chagua matunda yaliyoiva kikamilifu yenye rangi nyekundu.
Epuka kuvuna matunda mabichi au yaliyooza ili kudumisha ubora.
9. UCHAKATAJI WA KAHWA
Njia ya mvua: Ondoa maganda kwa kutumia mashine, loweka kwenye maji kwa siku moja, sugua na kausha vizuri.
Njia ya kavu: Acha matunda yakauke juani kwa wiki 2 - 4, kisha yamenywe maganda.
10. UHIFADHI WA KAHWA
Kahawa ihifadhiwe kwenye magunia safi yenye matundu kwa mzunguko wa hewa.
Eneo la kuhifadhi liwe kavu na lisilo na wadudu.
Epuka kuhifadhi kahawa karibu na kemikali au vitu venye harufu kali.
11. SOKO LA KAHWA
Wakulima wanaweza kuuza kahawa kwa vyama vya ushirika au mnada wa kahawa kupitia Tanzania Coffee Board (TCB).
Masoko makuu ya kahawa ni Ulaya, Marekani, Asia, na Mashariki ya Kati.
12. FAIDA ZA KILIMO CHA KAHWA
Chanzo cha kipato endelevu.
Ajira kwa watu wengi katika mnyororo wa thamani.
Huchangia pato la taifa kupitia mauzo ya nje.
13. CHANGAMOTO ZA KILIMO CHA KAHWA
Bei ya kahawa katika soko la dunia hubadilika mara kwa mara.
Magonjwa na wadudu wanaweza kuathiri uzalishaji wa kahawa.
Gharama kubwa za pembejeo kama mbolea na dawa.
14. MBINU ZA KUONGEZA MAVUNO
Matumizi ya mbegu bora.
Kupanda katika muda sahihi na kufuata kalenda ya kilimo.
Kutumia teknolojia ya kisasa katika usindikaji na uhifadhi wa kahawa.
15. KILIMO CHA KAHWA NA MAZINGIRA
Kuepuka ukataji wa miti ovyo ili kudumisha rutuba ya udongo.
Kutumia kilimo mseto kwa kupanda mazao mengine kama migomba.
Kulinda vyanzo vya maji kwa ajili ya umwagiliaji endelevu.
16. UMUHIMU WA USHIRIKIANO KATIKA KILIMO CHA KAHWA
Wakulima wanashauriwa kujiunga na vikundi au vyama vya ushirika.
Ushirika unasaidia kupata mikopo na masoko ya uhakika.
17. TEKNOLOJIA NA UBUNIFU KWENYE KILIMO CHA KAHWA
Kutumia programu za simu kufuatilia bei ya soko.
Kutumia mashine za kisasa za uchakataji.
18. SERIKALI NA KILIMO CHA KAHWA
Serikali kupitia TCB inaratibu na kusaidia wakulima wa kahawa.
Wakulima wanashauriwa kushirikiana na serikali kupata mafunzo.
19. MUHIMU KUFAHAMU
Epuka madalali wa kati wanaoweza kupunguza faida yako.
Pata elimu ya mara kwa mara kuhusu mabadiliko ya soko na teknolojia mpya.
20. HITIMISHO
Kilimo
cha kahawa ni fursa nzuri ya kiuchumi. Kufanikisha kilimo hiki
kunahitaji mbinu bora, uangalizi mzuri na kufuata ushauri wa kitaalamu.
...Mwandishi: Ahazi Gwanyamiye